Położenie

• 49^o 49′ 30″ szerokości geograficznej północnej,
• 19^o 40′ 00″ długości geograficznej wschodniej.

Położenie zostało określone na podstawie mapy topograficznej, 1: 50 000, wydanej przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii.

Stronie znajduje się na wysokości 502 metry nad poziomem morza.

Przynależność regionalna

Stronie leży w zasięgu jednostki geomorfologicznej, jaką są Karpaty Zewnętrzne. Pogórze Wielickie omija od wschodu Jaroszowicką Górę, która należy do Beskidu Małego i w okolicy Dąbrówki przechodzi na lewy brzeg Skawy. Południową granicę Pogórza Wielickiego stanowi dolny odcinek Stryszówki.

Stronie położone jest w dwóch mezoregionach; północna część wraz ze Strońską Górą (północną – 468 m.) na Pogórzu Wielickim, a południowa ze Strońską Górą (południową – 503 m.), w Beskidzie Średnim.

Pogórze Wielickie od Beskidu Średniego rozdziela tu potok Stryszówka, którego źródliska znajdują się na terenie Stronia.

Centrum wsi tworzą zwarte skupienia zabudowy wzdłuż dwu krzyżujących się dróg; w siodle, stanowiącym dział wodny między Skawą, a Skawinką oraz na północnym stoku Strońskiej Góry (południowej), poniżej kapliczki. Przysiółków jest mało i są one niewielkie, przeważnie luźno opasują Strońską Górę (południową); od wschodu Ubocz, od południa Za Działem – Zadziele, i Banasówka, a nad stacją kolejową od północy – Podział.

Od strony północno –wschodniej na stroński dział wodny, niezwykle malowniczymi serpentynami wspina się linia kolejowa, od stacji kolejowej Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona (około 285 m.), do stacji Stronie (około 405 m.). Trasa kolejowa jest doskonale wkomponowana w krajobraz.

Budowa geologiczna Stronia i okolicy

Karpaty Zewnętrzne są w całości zbudowane ze skał fliszowych. Fliszem nazywamy zespoły skał, które składają się z warstw piaskowców różnych odmian, zlepieńców, łupków mułowcowo – ilastych i osadów marglistych. Wszystkie te skały osadziły się w wydłużonym, ogromnym basenie wodnym, zwanym geosynkliną, powstałym w triasie na początku ery mezozoicznej, tj. przed około 220 ml lat. Na dnie tego ogromnego basenu wodnego osadzały się materiały okruchowe i inne, z obszarów otaczających geosynklinę. Na dnie poszczególnych basenów osadzały się serie skalne, które są obecnie głównym budulcem zewnętrznych warstw ziemi, w poszczególnych regionach Beskidów.

Seria podśląska zaczęła się osadzać w dolnej kredzie, przed 120 milionami lat, seria śląska w najwyższym piętrze górnej jury, przed 125 milionami lat, a seria magurska, w górnej kredzie, przed około 110 milionami lat. Osadzanie wszystkich serii ostatecznie zakończyło się w trzeciorzędzie, w oligocenie, 23 – 25 milionów lat wstecz. Dalsze osadzanie się zostało przerwane na skutek silnych ruchów górotwórczych w mioceniei pliocenie, od 23 do 1 miliona lat wstecz. Sfałdowanie się serii w tym okresie zostało spowodowane powolnym zbliżaniem się do siebie północnych i południowych brzegów geosynkliny.

W najwyższym piętrze miocenu, sarmacie (12 milionów lat) pod wpływem ruchów górotwórczych zostały znacznie dźwignięte Karpaty. W dolnym pliocenie (poniżej 12 milionów lat wstecz) nastąpiło ponowne wydźwignięcie się Karpat i ponownie wystąpiły pod wpływem niszczących górotwór czynników płaszczyzny zrównania zwane poziomem podgórskim, wyniesione ponad współczesne doliny, około 150 metrów. Kolejne wydźwignięcie Karpat nastąpiło przed środkowym pliocenem (5 – 6 milionów lat wstecz) i wówczas powstała współczesna rzeźba, zarówno pogórzy jak i gór.

W okresie mioceńskich fałdowań wytworzyły się płaszczowiny występujące na terenie Ziemi Wadowickiej, a mianowicie płaszczowina podśląska, śląska i magurska. W czasie trwania ruchów górotwórczych nastąpiły pęknięcia tektoniczne, w wyniku których powstała Brama Wilkowicka, odgraniczająca Beskid Mały od Śląskiego oraz rowy tektoniczne, które wykorzystane zostały przez rzekę Skawę i Skawinkę (Cedron).

Wymienione wyżej płaszczowiny ułożyły się następująco. Najdalej na północ wysunięta jest płaszczowina podśląska stanowiąca jak gdyby fundament górotworów utworzonych z leżącej na niej płaszczowiny śląskiej (Beskid Mały). Bardzo ważną rolę w podziale płaszczowiny śląskiej odegrał rów tektoniczny rzeki Skawy.

Osobliwości geologiczne w okolicy Stronia

W trakcie ruchów górotwórczych i fałdowań w rejon Andrychów – Kalwaria został przerzucony porwak tektoniczny, stanowiący wyjątkową osobliwość geologiczną w skali całych Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Spoczywa on w płaszczowinie podśląskiej, a pod płaszczowiną godulską. Porwak ten zbudowany jest ze skał metamorficznych, bardzo starych, wieku przeddewońskiego, w erze paleozoicznej, a więc liczących ponad 400 milionów lat oraz ze skał osadowych, wapieni należących do górnej kredy i paleogenu. Na porwak ten składa się tzw. granit bugajski i skałki andrychowskie.

Granit BUGAJSKI. Na terenie wsi Bugaj Kalwaryjski, pomiędzy linią kolejową w pobliżu żelaznego mostu nad torami, na odcinku Kalwaria Lanckorona – Stronie, a rzeczką Cedronem, w miejscu gdzie jest stary klasztorny most z kapliczką i obok niedawno zbudowany betonowy most dla pojazdów, w pobliżu kaplicy Brama Wschodnia, wzdłuż potoku Bugajka, na przestrzeni kilkuset metrów ciągnie się porwak granitowy. Granit ten został częściowo odsłonięty podczas budowy linii kolejowej Skawina – Sucha, w 1884 roku.

Granit ten został oderwany od podłoża i przywleczony na Bugaj w trakcie fałdowań. Granit ten składa się z niebieskiego kwarcu, dużych kryształów, białych i różowych skaleni oraz biotytu. Tego rodzaju porwaki granitowe nie występują nigdzie, w całych Zachodnich Karpatach Zewnętrznych. Obecnie widoczne części porwaka stanowią niewielkie fragmenty pierwotnie odsłoniętych bloków, które częściowo zostały wyeksploatowane, a częściowo pokryte ziemią. Po odkryciu porwaka w 1884 roku, w późniejszych latach był on na niewielką skalę eksploatowany przez klasztor bernardynów. Wyłożono nim m. in. wnętrze i obramowanie groty z figurą Matki Bożej poniżej kościółka Grób Matki Bożej w Brodach, przy szosie Brody – Skawinki – Palcza i tam można go najlepiej obejrzeć.

Obecnie w terenie bez odkopywania ziemi przykrywającej porwak, można poszczególne odłupane kamienie zobaczyć w pobliżu kaplicy Serce Matki Bożej, zbudowanej w kształcie serca, niedaleko żelaznego mostu nad torami oraz na gruntowej drodze pomiędzy Bramą Wschodnią, a mostami na Cedronie.

Lanckoroński jaspis i porfiryt.

Na północnych stokach Lanckorońskiej Góry w warstwach radiolarycznych, pochodzących ze środkowej kredy, a towarzyszących zazwyczaj skałom wulkanicznym, w marglach krzemionkowych występują cienkie ławiczki czerwonych lub zielonych jaspisów, twardych skał krzemionkowych, o charakterystycznym muszlowym przełomie. Te osadowe skały bywają barwy czerwonej, brunatnej lub zielonej, w zależności od domieszek różnych związków żelaza i występują zazwyczaj w bardzo starych osadach paleozoicznych. Nadają się do wyrobu ozdobnych przedmiotów i sprzętu laboratoryjnego.

Jaspis na Lanckorońskiej Górze zaczyna się na zachód od mniej więcej tego miejsca, gdzie niebieski szlak nr 1 ze stacji Kalwarii Lanckorony do Lanckorony, przeciąwszy drogę prowadzącą od Brodów i kaplicy Wniebowstąpienia wchodzi do lasu, na wąską ścieżkę leśną i zaczyna stromo wznosić się do góry. Warstwa jaspisu ciągnie się zygzakiem na zachód, mniej więcej równolężnikowo, na przestrzeni około 700 m, o szerokości około 70 metrów i kończy się około 100 metrów na południowy – wschód od kaplicy.

W rejonie przysiółka Lanckorony, Kopania, w odległości około 1 km od miejsca, gdzie od szlaku niebieskiego nr 1 Lanckorona – Koskowa Góra odchodzi szeroka droga na wschód, występuje porfiryt. Jest to żyła wulkaniczna przebijająca skały kredowe, leżące w płaszczowinie podśląskiej. Wystąpienie tej żyły związane jest z ruchami tektonicznymi w trzeciorzędzie. Porfiryt jest skałą wulkaniczną, drobnoziarnistą, o strukturze porfirowej, tj. takiej, w której na tle ciasta skalnego występują widoczne kryształy, świadczące o tym, że krystalizacja magmy została gwałtownie wstrzymana w powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej.

Jaspis na Żarze 527 m koło Kalwarii.

Drugim miejscem występowania jaspisu w Beskidach Zachodnich jest Góra Żar 527 m, koło Kalwarii. Na jej zboczach występują też ławiczki jaspisów na przestrzeni około 1 km, o szerokości 50 – 150 m, zaczynające się w pobliżu miejsca, gdzie w starych murach obronnych klasztoru znajduje się narożna baszta, kończąca zabudowania klasztorne od zachodu i zaczyna się droga leśna, prowadząca do Barwałdu Górnego na Puszczę, do pustelni św. Rozalii. Ławiczki jaspisu razem z drogą ciągną się w stronę południowo – zachodnią, po jej prawej stronie.

Występowanie fliszu karpackiego.

Lanckorońska Góra; niewielki dawny kamieniołom przy niebieskim szlaku nr 1, na wschodnich zboczach Lanckorońskiej Góry, niedaleko pensjonatu „Tadeusz” pana Lorenca.

Żar nad Kalwarią; powyżej Pustelni 5 Braci Polaków, w odległości kilkuset metrów na zachód od niej przy zielonym szlaku nr 2, po południowej stronie, w lesie 2 minuty od szlaku, jest nieduży kamieniołom z dobrze odsłoniętymi skałami.

Rzeźba powierzchni

Wyjątkowe wprost wartości prezentuje ciąg wzniesień; Jaroszowicka Góra – 445 m, Żar – 530 m, Lanckorona – 552 m. Jest to bowiem pierwszy zespół wzgórz o znacznej stosunkowo wysokości w porównaniu z poprzedzającymi je od północy niskimi, połogimi pagórkami Pogórza Wielickiego, ponad którymi wzrok niesie się w dal co najmniej kilkanaście kilometrów. Obejmuje z nich szeroką horyzontalną panoramę jurajskiej Wyżyny Krakowskiej Południowej, pagóry Pogórza Wielickiego, a na południe dalekie kopy gór; Beskidu Średniego, Wysokiego i Małego. Wzgórza te mają wyspowy charakter i stożkowy kształt, co wyraźnie wyodrębnia je spośród innych okolicznych oraz wyróżnia na tle innych nawet górujących nad nimi gór beskidzkich. Dodatkowym ich walorem jest znakomite wkomponowanie w krajobraz wybitnych zespołów architektonicznych; kościoła Bernardynów na wschodnim skraju Żaru oraz „pierścienia” zabytkowych zabudowań Lanckorony wokół stożka Lanckorońskiej Góry.

Inny jeszcze rodzaj krajobrazu mają beskidzkie pasma górskie; Chełmu, Babicy i Koskowej Góry, obfitujące w rozległe, o charakterze mateczników, kompleksy leśne na grzbietach i zboczach, a w szczególności na północnych stokach Bieńkowskiej Góry oraz prawie na całym Pasmie Koskowej Góry, a przede wszystkim wokół niej samej (866).

Na wschód wzrok sięga aż po wzniosłe szczyty Beskidu Wyspowego nad Rabką i Mszaną Dolną, na grzbiety Beskidu Średniego, a na południe, zębate szczyty Tatr, pasmo Polic i dwie kopy Babiej Góry. Na zachodzie wzrok zatrzymuje się na wydłużonym Paśmie Jałowieckim, a wreszcie w Beskidzie Małym, w grupie Łamanej Skały – Leskowca. Szczególnie dobre punkty widokowe znajdują się na grzbiecie Chełmu, i na Starowidzu, w Pasmie Babicy, w Pasmie Koskowej Góry, a zwłaszcza z samej tej góry.

Stryszów położony jest w środkowym odcinku Doliny Stryszówki, która ma tutaj kształt rynny o zaokrąglonym dnie i łagodnie wznoszących się zboczach, zakończonych obłymi, przeważnie niezalesionymi pagórkami. Tylko od strony południowej wznosi się ciemnozielony, wyrównany grzbiet Chełmu. Nieliczne przysiółki rozproszone są na okolicznych wzgórzach.

Stronie; za doliną wprost na południe w odległości około 1,5 km widnieje zalesiona Strońska Góra – północna 468 m), a nad nią, w głębi wyraźnie rysuje się zwarty wyrównany, w całości zalesiony masyw Chełmu (603 m). Nad Chełmem góruje wschodnia część postrzępionego Pasma Polic. Babia Góra jest niewidoczna. Między Strońską Górą, północną, a wschodnim skrajem Chełmu wznosi się nagie kopulaste wzgórze Strońska Góra, południowa ( 503 m). Przy dobrej pogodzie, w tym kierunku widoczne są szczyty Tatr.

Klimat

Warunki mezoklimatyczne na obszarze województwa bielskiego są określone przez położenie tego obszaru w zachodniej części Karpat na pograniczu gór i przedpola, a także przez duże deniwelacje rzędu 1500 m (Hess 1965, Leśniak, Obrębska – Starklowa 1983).

Naprzemianległy równolężnikowy układ wyniosłości i obniżeń terenowych różnicuje przestrzennie wysokość opadów. Dodatkowe komplikacje odczuwalne w prędkości wiatru, wprowadza układ grzbietów górskich oraz położenie dolin, kotlin i bram. Mikroklimat obszaru jest z kolei określony przez bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu i duże zalesienie.

Warunki pogodowe są kształtowane przez masy powietrza polarno – morskiego. W okresie zimowo – wiosennym pogoda jest najczęściej kształtowana przez układy niżowe, w ciągu lata i jesienią przez układy wyżowe. Obszar województwa cechuje się większym zachmurzeniem i większą częstotliwością opadów i jednocześnie mniejszą liczbą dni słonecznych, w stosunku do obszarów beskidzkich położonych dalej w kierunku wschodnim (Niedźwiedź 1981).

Kierunek dominujących wiatrów ogranicza się do sektora S – NW, co wynika z napływu mas powietrza głównie z kierunku zachodniego i układu dolin. Wiatry fenowe wieją z kierunku S i SW. Częstotliwość tych wiatrów u podnóża progu Beskidu Śląskiego wynosi aż 47 % (Leśniak, Obrębska – Starklowa 1983).

Promieniowanie całkowite zwiększa się zimą wraz z wysokością npm, latem zaś maleje. Ta cecha przemawia za rozwojem sportów zimowych w Beskidach. Sezonowy przebieg zachmurzenia i nasłonecznienia wskazuje, że najkorzystniejsze warunki dla turystyki występują w okresie późnego lata i jesienią, a także w drugiej połowie okresu z pokrywą śnieżną ( Łajczak 1996).

W obszarach o większej wentylacji wilgotność powietrza osiąga niższe wartości w półroczu ciepłym. Lokalnie w dolinach górskich i w kotlinach, w warunkach inwersyjnej stratyfikacji zwiększa się wilgotność powietrza, co w połączeniu ze zwiększonym zanieczyszczeniem atmosfery wywołuje zdecydowanie negatywne skutki bioklimatyczne.

Temperatura powietrza obniża się wraz z wysokością npm, z gradientem około 0,6 C/ 100 metrów wzniesienia. Na obszarze województwa wydzielono pięć pięter klimatycznych (Hess 1965);

• ciepłe 8 – 10 C, dno doliny Wisły w Kotlinie Oświęcimskiej
• umiarkowanie ciepłe 6 – 8 C, do wysokości 620 m npm,
• umiarkowanie chłodne 4 – 6 C, do wysokości 1100 m npm,
• chłodne 2 – 4 C, do wysokości 1400 m npm,
• bardzo chłodne 0 – 2 C, po szczyt Babiej Góry,

Brzeżne partie bloków górskich eksponowane w kierunku północnym i zachodnim, otrzymują rocznie 1000 – 1400 mm opadu, stoki zwrócone na południe i na wschód nawet 200 – 400 mm opadu mniej.

W okresie letnim spada 40 % sumy rocznej opadów, wtedy też koncentrują się ulewy o sumach dobowych przekraczających nawet 100 mm na min. Najdłuższe okresy bezdeszczowe i posuszne występują jesienią. Ulewom często towarzyszą burze.

Beskidzka część województwa bielskiego oznacza się dobrym ośnieżeniem. Czas zalegania pokrywy śnieżnej przekracza cztery miesiące.

Na terenie powiatu wadowickiego znajdują się dwie stacje meteorologiczne, gdzie przeprowadza się pomiar temperatury powietrza ( w Wadowicach i na Leskowcu). Teren Gminy Stryszów jest silnie urzeźbiony, z tego względu pewne obszary mają korzystniejszą wystawę i położenie dla produkcji roślinnej. Najkorzystniejszą wystawę mają tereny o stokach południowych i wschodnich, nieco gorszą na zachodnich. Najmniej korzystną jest wystawa północna. Tereny te są mniej nasłonecznione i przeważnie bardziej uwilgotnione, często podmokłe. Opadów jest dużo, bo średnio rocznie około 853 mm. Największe nasilenie opadów występuje w maju, czerwcu i lipcu. W tych trzech miesiącach spada ponad 40 % rocznej sumy opadów.

Warunki wodne

Na terenie Gminy Stryszów występują następujące cieki wodne;

rzeka drugiego rzędu Skawa płynąca z południowego wschodu na północny zachód wzdłuż granicy wsi Dąbrówka z wsiami Mucharz i Skawce. Odwadnia bezpośrednio niewielki obszar wsi Dąbrówka.

Do Skawy z terenu Gminy wpływają następujące rzeki trzeciego rzędu;

STRYSZAWKA – przepływająca przez środkową część Gminy z północnego wschodu, biorąca początek we wsi Stronie, przepływająca przez Zakrzów, Stryszów i Dąbrówkę. Do Stryszówki wpływają liczne rzeki czwartego rzędu, bez nazwy, prawo i lewobrzeżne. Stryszawka odwadnia około 60% powierzchni Gminy.

CEDRON – będący granicą między wsiami Leśnica i Lanckorona. Do Cedronu wpływają rzeki czwartego rzędu Bugajka oraz potok bez nazwy przepływający przez Stronie i Leśnicę. Odwadniają one tereny Leśnicy i część wsi Stronie.

CIEK bez nazwy, wypływający z Łękawicy, wpływający do Skawy we wsi Zagórze. Ciek ten odwadnia większą część wsi Łękawica.

W północnej części Gminy z terenu Zakrzowa wypływa mały ciek bez nazwy oraz przysiółka Stryszowa tzw. Bugaja Stryszowskiego wypływa drugi ciek, są one dopływami cieku trzeciego rzędu Kleczanki.

Cieki te odwadniają niewielkie obszary północnej części wsi Zakrzów, Stryszów i Łękawicy.

Poziom wód gruntowych waha się od 0,5 – 3m. Na pozostałych terenach jest bardzo zmienny i waha się od 1 – 20 m.

SKAWA ma 96,4 km długości, jej powierzchnia wynosi 1160 km, a średni przepływ przy ujściu 12,5 m/s. Skawa jest bezpośrednim odbiorcą nie oczyszczonych ścieków z miast; Makowa Podhalańskiego, Suchej i Wadowic. Poważne zagrożenie Skawy jest wywołane ściekami odprowadzonymi do Wieprzówki, z Andrychowa na terenie, którego zlokalizowane są Zakłady Przemysłu Bawełnianego. Ścieki bytowo – gospodarcze przechodzą przez oczyszczalnię ścieków typu mechanicznego co nie eliminuje zanieczyszczeń organicznych.

Rzeka Skawa jest kolejnym karpackim dopływem, który ma znaczny wpływ na przebieg i tworzenie się wezbrań Wisły. Maksymalne opady w dorzeczu koncentrują się zazwyczaj w rejonie Babiej Góry, w Beskidzie Żywieckim oraz Beskidzie Średnim i Małym. Przeciętna prędkość fali powodziowej na odcinku od źródeł do Wadowic wynosi 7,5 km/godz, natomiast poniżej Wadowic znacznie maleje, do 3,2 km/godz. W praktyce obserwuje się jednak wiele przypadków znacznie odbiegających od przeciętnych. Fala wezbraniowa rzeki Skawy z reguły wyprzedza falę Wisły i dlatego kulminacja Skawy spotyka się ze stosunkowo niskimi jeszcze, lecz rosnącymi przypływami Wisły. W konsekwencji, pod wpływem kulminacji Skawy, powstaje w około 70% przypadków nowa kulminacja Wisły wcześniejsza o 3 – 15 godzin, przeciętnie 9 godzin, od kulminacji idącej z góry rzeki.

Gleby

Gleby terenów górzystych mają swój odrębny charakter, wynikający z odmiennego niż na terenach równinnych oddziaływania takich czynników glebotwórczych jak rzeźba terenu, wzniesienia ponad poziom morza, warunki klimatyczne i właściwości skał macierzystych. Według danych orientacyjnych gleby terenów górzystych zajmują w Polsce około 7,74 % powierzchni. Występują w trzech rejonach; Sudetów, Gór Świętokrzyskich i Karpat.

Największy obszar zajmują gleby Karpat i Podkarpacia. Kształtują się one przeważnie na piaskowcach i łupkach trzeciorzędowego i częściowego kredowego fliszu karpackiego. Ponieważ częścią składową fliszu karpackiego są często silnie wapniste piaskowce i łupki, toteż większość gleb fliszowych zawiera w podłożu dość duże ilości wapna, a gdzieniegdzie wśród tych gleb spotykamy typowe rędziny. Nie brak też na Podkarpaciu lessów, które miejscami przykrywają utwory fliszowe; lessy te trudno odróżnić od wietrzeniowych glin pylastych. 1/

Na obszarze dawnego województwa bielskiego wyróżniono cztery kategorie gleb;

• gleby litogeniczne, unikalne w Karpatach fliszowych. Te inicjalne skaliste i rumoszowe gleby pokrywają grzbiety Babiej Góry, Pilska, Lipowskiej, Romanki, Madohory. Skalistym glebom, czyli litosolom towarzyszą występujące niżej na stokach regosole, różniące się większą zawartością drobniejszego materiału. Do gleb litogenicznych zalicza się rankery, czyli gleby skaliste głębsze, występujące przykładowo na Babiej Górze i Pilsku
• gleby autogeniczne, do których zaliczamy gleby brunatne, dominujące na obszarze województwa
• na ograniczonych powierzchniach występują gleby płowe. Do niewielkich powierzchni ogranicza się zasięg gleb bielicowych, rozwiniętych na bezwęglanowych i bardzo przepuszczalnych zwietrzelinach.
• gleby deluwialne, związane z łagodnie nachylonymi podnóżami stoków, występują w wielu obszarach, których łączna powierzchnia jest niewielka. Podobną cechą odznaczają się gleby aluwialne w dnach dolin.

Regionalne rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb przedstawia się następująco; Pogórze Karpackie i Kotlinę Żywiecką wyściełają gleby płowe i opadowo – glejowe. Obszar między Cieszynem i Bielskiem – Białą, a także okolice Żywca są pokryte rędzinami i pararędzinami. W Beskidzie Średnim dominują gleby brunatne kwaśne, a w południowej części Beskidu Średniego i Beskidu Małego gleby brunatne wyługowane. W wyżej wzniesionych obszarach Beskidu Śląskiego, Beskidu Małego i w Beskidzie Żywieckim dominują rankery brunatne kwaśne i gleby inicjalne. Dna dolin wyściełają gleby aluwialne.

Flora i fauna

Na górze Chełm zachował się okazały drzewostan bukowy, dający piękny widok szczególnie jesienią. Niższe partie gór porośnięte są mieszanym lasem iglasto – liściastym, tworzącym pomiędzy polami uprawnymi, charakterystyczne grapy. Łagodniejsze stoki gór pokryte są polami uprawnymi, obecnie zamienionymi w ugory, na które stopniowo wstępuje las.

Od kilkunastu lat z chwilą ograniczenia emisji gazów przemysłowych, w lasach coraz więcej można spotkać grzybów tj. borowików, podgrzybków, koźlarzy, opieńków, maślaków, gołąbków, kurek i wiele odmian grzybów niejadalnych i trujących. Z płazów często spotkać można salamandrę plamistą, traszkę górską i wiele odmian żab. Z gadów, jaszczurkę zwinkę, jaszczurkę żyworodną, padalca, gniewosza i zaskrońca zwyczajnego. Bardzo rzadko można trafić na żmiję plamistą.

Z ptaków częstym gościem jest bocian biały, kaczka krzyżówka, a zimą na Skawie pokazują się nieme łabędzie. Z ptaków drapieżnych spotkać można jastrzębia, kanię rudą, myszołowa, pustułkę, puszczyka i sowę uszatą.

Na polach spotkać można kuropatwy, przepiórki i bażanty. Nad Skawą i Paleczką żeruje mnóstwo mew śmieszek i mewa pospolita. Z gołębi siniak, grzywacz, a ostatnio rozpleniły się synogarlice tureckie zwane sierpówkami, które zamieszkują strefę zabudowaną. Występują kukułki oraz pokazują się, ale już rzadko jaskółki dymówki i oknówki.

W lasach można spotkać kilka odmian dzięciołów tj. zielony, zielonosiny, czarny, dzięcioł duży i dzięciołek.

Z ptaków śpiewających; skowronek, świergotek, pliszka żółta i szara, rudzik pleszka, kopciuszek, kos, kwiczoł, śpiewak, nad Skawą trzciniaczek, świstunka, mysikrólik, raniuszek. Pokazują się między domami wszystkie odmiany sikorek, w tym modraszka, bogatka, czubatka, uboga, sosnówka i czarnogłowa. Spotkać można często kowalika, szpaka, wróbla, mazurka, grubodzioba, ziębę, szczygła, gila, trznadla, sójkę, srokę, kawkę gawrona i wronę.

Z ssaków owadożernych; ryjówkę, kreta, jeża. Z gryzoni wiewiórkę, norniki, myszy zaroślowe i zająca szaraka.

Spotkać też można kunę leśną i domową, łasicę, rudego lisa, sarny, jelenie i dziki. Pokazuje się rzadko ryś. Do ryb, które występują w Skawie i Paleczce, należy zaliczyć; klenia, jelca, pstrąga potokowego, strzelbę potokową, lipienia, płoć, ukleję, rzadziej szczupaka, a ostatnio zaczęły się pojawiać raki. Wyginęły prawie całkiem kiełby, głuce i ślize. Na Skawie pokazały się od kilku lat wydry, które przetrzebiają ryby.

Ekologiczne problemy

Środowisko naturalne Gminy Stryszów jest niszczone przez zanieczyszczenia powietrza spalinami wytwarzanymi na skutek spalania tanich gatunków opału, a także na skutek braku oczyszczalni ścieków fekalnych i przemysłowych, które w szczególności niosą duży ładunek metali ciężkich i soli nieorganicznych. Środowisko naturalne niszczone jest też z powodu bezmyślności ludności, która tworzy dzikie wysypiska śmieci. Chociaż od pewnego czasu istnieje system segregacji odpadów do wyznaczonych worków, to niewiele osób go stosuje.

Innym niezmiernie ważnym problemem jest brak zagospodarowywania dużych obszarów ziemi, a także zanikanie hodowli zwierząt, zwłaszcza krów. Dawniej w każdym nawet maleńkim gospodarstwie hodowano krowę, teraz mało komu to się opłaca.

Dlatego bardzo przydaje się działalność Europejskiego Centrum Rolnictwa Ekologicznego i Turystyki, które to stowarzyszenie wspiera rolnictwo ekologiczne, poprzez turystykę ekologiczną w gospodarstwach. Wydawany jest informator „Ekologiczna Gmina”, którego autorzy próbują uświadomić ludziom wartości polskiej wsi; bogactwo natury, piękne krajobrazy, lecznicze wartości przyrody.

W wydanej pracy zbiorowej pod redakcją Jadwigi Łopaty zatytułowanej „Ani my lachy ani my górale” znaleźć można przypowieści, przyśpiewki i przepisy z Gminy Stryszów. Autorzy publikacji piszą „Mamy nadzieję, że dzięki temu pokochają oni bardziej te ziemię, docenią mądrość swoich dziadków i powrócą do dobrych, starych zwyczajów.”

Wieś moich przodków

Stryszów położony jest na pograniczu Pogórza Wielickiego i zachodniego skraju Beskidu Średniego. Od południa sięga po zalesiony grzbiet

Chełmu i obejmuje jego najwyższe wzniesienie – Chełm zachodni, 603 m.

Wieś zajmuje środkowy odcinek doliny Stryszówki. Nieliczne przysiółki rozproszone są na okolicznych wzgórzach. Równolegle do głównej drogi opada w dół Stryszówki linia kolejowa, łącząca Kraków z Zakopanem.

Pobliski Chełm, dzięki swemu położeniu zachęca do wycieczek, stanowi kolejny punkt trasy łączącej go z Lanckoroną, Zembrzycami czy Budzowem. Na szczycie Chełmu byłam wielokrotnie, w latach 70 – tych stał tam drewniany obserwator, który był doskonałym miejscem widokowym.

Obecnie można napotkać tylko fragmenty budowli, leżące w rejonie szczytu. W pobliżu wierzchołka na rozstaju dróg stoi kamienna figura św. Onufrego, która przedstawia klęczącego starca, z długimi włosami. Św. Onufry zapewniał podróżującym powodzenie i szczęśliwą podróż. Kiedyś figura posiadała bolec, który umożliwiał obracanie jej w kierunku, w którym zmierzali pielgrzymi.

Niektórzy datują postawienie figury nawet na rok 1564. W Stryszowie najbardziej znanym zabytkiem jest dworek, który zachwyca swoją zewnętrzną architekturą, a także przepięknym wnętrzem.

Zawsze, kiedy tylko mam okazję, staram się odwiedzać to miejsce, przy okazji wystaw czy koncertów.

Początek dworu w Stryszowie sięga końca XVI wieku. Budowla początkowo miała charakter obronny. W XVIII wieku dworek spłonął, a na jego fundamentach ówczesny właściciel Kazimierz Wilkoński postawił drewniane piętro. Wtedy to dwór stał się rezydencją wiejską. Po wojnie dworek był zdewastowany. Na szczęście w latach 70 – tych gruntownie go odrestaurowano.

Od strony wschodniej stała kiedyś drewniana oficyna, którą zburzono. W okolicy dworu stoją jeszcze zabudowania dworskie.

Na uwagę zasługuje też kościół parafialny w Stryszowie, pod wezwaniem św. Jana z Kęt, pochodzący z XIV wieku. Kościół ma cechy barokowe, klasycystyczne i neogotyckie.

Cenniejsze wyposażenie stanowi ołtarz główny z obrazem Jana Kantego (pierwsza połowa XVIII wieku). Od zachodniej strony, przy drzwiach głównych znajduje się późnorenesansowa krata. Jak historia mówi, przeniesiona z kościoła Ojców Bernardynów z Krakowa. Kilka lat temu gruntownie odnowiono i przeniesiono do kościoła, z kaplicy cmentarnej bezcenną płaskorzeźbę „Chrystus w gaju oliwnym”. Wykonana w drewnie, pochodzi ze szkoły Wita Stwosza, z około 1500 roku.

W Stryszowie znajduje się wiele cennych figur i kapliczek przydrożnych.

W centrum wsi, przy głównej drodze stoi figura św. Jana Nepomucena, z 1814 roku. Jan Nepomucen chronił wieś przed powodzią. W ostatnie lato, 2001 roku, kiedy przez Stryszów i okoliczne wsie przeszła wysoka fala powodziowa, figury i kaplice pozostały nietknięte.

Kolejna figura to św. Florian ( XIX wiek), mający chronić przed pożarem. Znajduje się na drodze prowadzącej na Wielkie Pole, jeden z przysiółków Stryszowa.

Na Ligoczyźnie i pod drogą w pobliżu stacji PKP stoją bardzo zbliżone do siebie pod względem architektonicznym, dwie kaplice ufundowane przez miejscowych chłopów. Ta na Ligoczyźnie, pochodzi z 1822 roku i jest pięknie odrestaurowana, natomiast druga kaplica, z 1819 roku jest bardzo zniszczona. W jej wnętrzu stoi kamienna płaskorzeźba, przypominająca do złudzenia tę z kościoła, a przedstawiająca Chrystusa w gaju oliwnym.

Godna uwagi jest figura św. Wojciecha znajdująca się w przysiółku Dział ( XIX wiek).W jej pobliżu bije źródło, które słynie z cudownych właściwości i podobno pomaga w chorobach oczu.

W pobliżu Stryszowa leży Dąbrówka.

„Dąbrówka położona jest w ujściowym odcinku Doliny Stryszówki, na najbardziej, na północny zachód wysuniętym skraju Beskidu Średniego, który od północy bezpośrednio graniczy tu z Pogórzem Wielickim.”

Jest to wieś, którą darzę dużym sentymentem, ponieważ to rodzinna wieś mojej mamy. Jako kilkuletnia dziewczynka, spędzałam tam wiele czasu. Jednak tamta Dąbrówka, sprzed 30 lat, już nie istnieje. Ludzie zostali stamtąd wysiedleni, ze względu na budowę zapory na Skawie. Najbardziej wyludnione zostały tereny wokół Skawy. Ale to właśnie tam zachowały się najstarsze zabytki.

Należy do nich kaplica ufundowana przez rodzinę Wilkońskich, w 1730 roku. W pobliżu kaplicy stoi XIX – wieczna rzeźba ludowa, która przedstawia boleść Matki Bożej, po stracie Jezusa – tak zwana Pieta. Jest to przykład pełnej sztuki ludowej. Rzeźba przykuwa uwagę swoim spokojem. Poniżej kaplicy stała kiedyś piękna willa, która zwracała na siebie uwagę dwoma drewnianymi alkierzami, w kształcie wieżyczek, przebudowana w taki sposób w XVIII wieku. Niestety w 1997 roku rozebrano ją, z zamiarem odbudowania w innym miejscu.

Idąc drogą w stronę Stryszowa, napotykamy figurę Chrystusa Nazareńskiego, z 1860 roku. Dwa pobliskie domy zostały rozebrane, do fundamentów. Dlatego może figura stojąc samotnie wśród trawy, budzi nieukrywaną nostalgię, za tym, co odeszło.

Pracuję w Szkole Podstawowej w Stroniu, jako nauczyciel. Miejscowość ta leży pomiędzy dwoma regionami geograficznymi. Północna Strońska Góra (468 m), należy do Pogórza Wielickiego, a południowa Strońska Góra (503), do Beskidu Średniego.

W Stroniu również znajdują się interesujące obiekty pod względem historycznym. Jeden z nich stanowi kaplica wotywna, z XIX wieku. Posiada pseudobarokową kopułę i latarnię. W sezonie letnim są tam odprawiane msze święte.

Na północnej Strońskiej Górze znajduje się niezwykły zabytek. Jest to figura św. Onufrego, taka sama, jaką spotykamy na Chełmie. Pochodzi ona z 1769 roku. Data postawienia figury na Strońskiej Górze, 20 maja 1769 roku, zbiega się z datą potyczki zbrojnej, jaką stoczyli w pobliżu Lanckorony konfederaci barscy i Rosjanie. Być może postawiono ją dla jej upamiętnienia.

Przyglądając się opisanym figurom i kaplicom, nie sposób nie zauważyć starych domów, zamieszkanych lub nie, które jeszcze istnieją, choć czasem są nadszarpnięte przez czas. Często mają drewniane ganki, a także południowo – północne usytuowanie.

Zdjęcia, jakie znalazły się w tej publikacji, zostały wykonane najczęściej w czasie wycieczek z dziećmi. Znajdują się na nich zabytki, stare domostwa, a także przyroda. Różnorodność drzew i roślin znajduje się w doskonałej harmonii ze starymi domostwami, figurami i kaplicami. Zabytki przeszłości budzą w nas refleksję nad mijającym czasem. Uważam, że szczególnie dzieci powinniśmy zapoznawać z tym dziedzictwem, jakie pozostawili przodkowie. W ten właśnie sposób uczyć je miłości do miejsca, w którym żyją, poszanowania przyrody i wrażliwości na to, co pozostało z przeszłości.

Nie można kształtować w uczniach prawidłowych postaw wobec przyrody, nie zauważając piękna zabytków, wspaniale wkomponowanych w krajobraz. Dzieci poprzez działania zmierzające do zapoznania ich z przeszłością wsi, uczą się szacunku do tego, co ukochali nasi przodkowie. A przecież nasi dziadowie nade wszystko cenili ziemię. Posiadanie kawałka ziemi było wielkim bogactwem. Szanowali każdy kawałek gruntu. Dzisiaj aż żal patrzeć na całe połacie ziemi, której nikt nie uprawia. Tradycja polskiej wsi została mocno zachwiana. Przybliżajmy więc uczniom to, co zostało z przeszłości.

Uczniowie powinni wiedzieć, że Gmina Stryszów jest terenem atrakcyjnym turystycznie. Pobliskie wzniesienia; Chełm czy Lanckorona mogą stanowić cel wędrówek, które z pewnością przyniosą niezapomniane wrażenia. Równocześnie pozwolą poznać perły zabytkowej architektury terenu.

Myślę, że ta garść zebranych informacji i zdjęcia mogą posłużyć do wykorzystania na lekcjach. Aby dzieci dostrzegły, zapamiętały i umiały docenić to piękno, jakie je otacza. Bo przecież wiedza wzbogaca człowieka, umacnia i sprawia, że łatwiej sobie radzimy z trudną rzeczywistością.

Źródło:

J. Zinkow. Wokół Kalwarii Zebrzydowskiej i Lanckorony.

A. Siemionow. Ziemia Wadowicka. Monografia turystyczno-krajoznawcza.

A. Łajczak. Środowisko abiotyczne województwa bielskiego.

L. Kaszycki. Przydatność rolnicza gleb w Gminie Stryszów.

J. Dynowska. M. Maciejewski. Dorzecze górnej Wisły.

J. Lazar. T. Rodkiewicz. Gleboznawstwo i klasyfikacja gruntów.

T. Wojtanek. Monografia Zembrzyc i Marcówki.